Wat is een bitterbal?

Een Hollandse bitterbal is een klein, rond, gefrituurd balletje bestaande uit een stevige vleesragout gevangen in een knapperig paneerlaagje. De bitterbal werd en wordt nog steeds voornamelijk bij de borrel gegeten – vroeger bij een bittertje, nu bij een biertje. Het bittertje is volgens Het Genootschap Onze Taal familie van het likeurtje, maar dan met een bittere smaak in plaats van een zoete. Kruidenbitter bijvoorbeeld, of oranjebitter op basis van citrusschillen.

De bitterbal is duidelijk het kleine broertje van de kroket. En kroketten zijn wonder boven wonder van origine niet Nederlands, maar Frans. De kroket, of wat daar destijds voor doorging, werd al aan het zeventiende-eeuwse hof van Lodewijk XIV gegeten. In het achttiende- en negentiende-eeuwse Nederland groeide de snack gestaag aan populariteit.

Het bewijs dat die lekkere kroketten de ene keer groter, de andere keer kleiner uitvielen vinden we in een Gronings kookschriftje uit het begin van de negentiende eeuw. Daarin staat een recept voor croquetten (tot 1996 de voorkeursspelling van het woord) op basis van kalfszwezerik waarbij de ragout tot balletjes wordt gerold. Bitterballen, dus.

De balletjes heetten eerst dus nog gewoon kroketten. Pas op 17 februari 1923 verscheen (voor zover we weten) de benaming ‘bitterbal’ voor het eerst op papier. Op die dag werd in het Algemeen Handelsblad uit de doeken gedaan dat dames ‘in de groote stad’ kleine bitterballetjes snoepten bij hun glaasje Voorburg of portwijn.

De bitterbal is tegenwoordig vaste gast op Nederlandse feesten en partijen, vooral als deze aan het eind van de middag of begin van de avond (voor het avondeten) plaatsvinden. Naast blokjes kaas en plakjes leverworst zijn het schalen bitterballen of bittergarnituur (een selectie van gefrituurde snacks, waaronder altijd bitterballen) die rond worden gebracht.

Net als bijvoorbeeld de Hollandse stroopwafel en de Amerikaanse s’mores wordt ook de bitterbal tegenwoordig in diverse opgesmukte varianten verkocht, waaronder black angus bitterballen, Old Amsterdam bitterballen en vegetarische draadjesvleesbitterballen. Ook zijn er gezonde varianten, dat wil zeggen ongefrituurde varianten voor in de oven of de airfryer verkrijgbaar.